Con Đường Cái Quan
- Details
- Written by Phạm Duy
- Hits: 3766
1960
Trước khi đi học về Sự Thành Hình Và Biến Hình của Ngũ Cung (La Formation et les Tranformations du pentatonique) ở Pháp, tôi đã vô tình sáng tác những bài hát (từ Nhớ Người Thương Binh tới Về Miền Trung) với gần như tất cả những nguyên lý mà các giảng sư đã hệ thống hóa hộ tôi.
Dù rằng tôi không học được gì nhiều trong những tuyệt phẩm của trường phái classic hay neo-classic âu châu sau khi học nơi Giáo Sư Lopez về composition, contrepoint, fugue v.v... (Trần Văn Khê lúc đó rất đắc ý sau khi nghe tôi nói thế) nhưng tôi đã nhờ ở những ngày nghe giảng ở Viện Nhạc Học mà vững lòng đi vào việc sáng tạo những giai điệu Việt Nam.
Tôi thấy rằng tôi có thể thử thách soạn những bài hát dài hơn ba phút với những đề tài lớn lao hơn nhạc kháng chiến và vào lúc có hòa hội Genève chia đôi nước ta, tôi bèn ngồi viết Con Đường Cái Quan để minh định một điều: nước tôi không thể bị cắt đôi như thế được, sau khi trải qua vài trăm năm, con đường thống nhất đã được nối dài với cuộc Nam Tiến.
Con Đường Cái Quan sẽ là một trường ca dài 45 phút và mở màn bằng đoản khúc đầu Tôi Đi Từ Ải Nam Quan. Vừa viết xong đoạn này, ở Paris, tôi hát cho Trần Văn Khê nghe. Tôi thì quên ca từ của đoạn khởi đầu này rồi nhưng Khê còn nhớ và về sau kể lại cho tôi nghe (vì mới chỉ là phác thảo nên có tới 2 versions) :
Tôi đi từ Ải Nam Quan, xa người vợ là Tô Thị y y ý
Ôm con và còn khuyên tôi : chớ có về...
. . . . . . .
Tôi đi từ Ải Nam Quan, tôi gặp Nàng Tô Thị y y ý
Cho tôi gửi một đôi câu : chớ có về...
Khi tôi trở về Việt Nam và tiếp tục soạn tiếp Con Đường Cái Quan thì những gì đã phác thảo tại Paris đã được re-editing lại. Version cuối cùng của đoạn trên sẽ là :
Tôi đi từ ải Nam Quan sau vài ngàn năm lẻ
Chia đôi một họ trăm con đã lên đường...
... và tôi phải mất 6 năm (từ 1954 tới 1960) mới hoàn tất trường ca này.
Về Saigon sau năm 1955, trong khi tôi đang bế tắc trong sáng tác thì may thay có một người giúp đỡ, tôi mới hoàn tất xong Con Đường Cái Quan. Người đó là Võ Đức Diên.
Tôi quen kiến trúc sư Võ Đức Diên nguyên là sáng lập viên của một đoàn ca vũ kịch ở Hà Nôi và trong kháng chiến khi có ngày Đại Hội Văn Hóa ở Đại Từ, Việt Bắc (1950). Rồi tới khi gặp lại nhau ở Saigon, lúc anh Diên làm chủ tờ báo Sáng Dội Miền Nam. Biết tôi đang viết dở dang Con Đường Cái Quan, anh Diên muốn đăng bài đó trên báo của anh, nhưng vì tôi chưa hoàn tất nó nên tôi ngỏ lời được giúp đỡ phương tiện để có thể đi từ Saigon ra Quảng Trị, lấy cảm hứng soạn nốt phần còn lại của trường ca thì anh Diên đồng ý ngay.
Cùng đi với tôi trên đường thiên lý có họa sĩ của tờ báo là Tạ Tỵ và một thủ quỹ, kèm thêm hai ông thầy bói sáng nổi danh, chuyên môn coi tử vi cho Võ Đức Diên là Dương Thái Ban và ''Thầy'' Diễn.
Thế là tôi lại được dạo bước trên đường cái quan một lần nữa để lấy hứng từ con người, từ lịch sử và phong cảnh của đất nước.
Lần đi trên đường thiên lý này có vẻ thú vị hơn những lần trước. Tôi không còn là lữ khách lầm lũi trong thời nô lệ hay hấp tấp trong thời chiến tranh nữa. Xe hơi đưa chúng tôi đi ven bờ biển Thái Bình, vượt qua những nơi đầy ắp kỷ niệm như Phan Thiết sáng sủa, Nha Trang ấm áp, Qui Nhơn lộng gió, Ðà Nẵng ồn ào, Huế thơ mộng và Quảng Trị cằn khô. Khi ghé Quảng Ngãi, Hồng Vân (nữ ca sĩ) lúc đó còn bé tí teo, leo lên bờ tường khách sạn, ngồi rình xem mặt Phạm Duy. Chúng tôi có những giây phút trầm ngâm trước cảnh tượng hùng vĩ của Ðèo Cả, Ðèo Hải Vân...
Hai ông thầy tử vi vốn là dân hít to phe, rất sợ nước nhưng cũng nhào theo tôi xuống biển để tắm táp và kỳ cọ ở bãi biển Lăng Cô.
Bản Con Ðường Cái Quan -- soạn xong phần đầu ở Paris năm 54 để phản đối ngay lập tức sự chia cắt đất nước -- sau sáu năm bỏ dở, bây giờ nhờ chuyến đi rất thanh bình này, được hoàn tất nhanh chóng. Trong khung cảnh trời cao biển rộng đường dài, trong hoàn cảnh chung của nước Việt trong thời kỳ đầu của nền độc lập, trong niềm hạnh phúc được tự do sáng tác của riêng mình... tôi có nhiều hứng khởi để diễn tả con đường mạch máu của đất nước và tấm lòng khao khát thống nhất của người dân Việt.
Sau khi hoàn tất, Con Đường Cái Quan được in ra trên báo Sáng Dội Miền Nam với bản viết tay của tôi. Ai còn giữ đươc tài liệu này thì làm ơn cho tôi mượn để tôi photo copy lại.
Con Đường Cái Quan gồm 19 đoản khúc, nghĩa là tôi đã phải viết ra hằng trăm motif với từng nấy melody...
Muốn biết tính chất của từng giai điệu, hãy xem Phần Từ Miền Bắc với đoạn Tôi Đi Từ Ải Nam Quan để thấy motif mi la do có imitation la re fa (có hơi hướng của những điệu ca cổ truyền miền Bắc):
... và xin chú ý tới tiết tấu : là nhịp hành khúc nhưng không giống như hành điệu của Xuất Quân, Khởi Hành v.v... Chú ý tới chords và giọng phụ : rất Á Đông nhưng cũng rất Âu Phương...
Phần Hai Qua Miền Trung phải là những motif, melody dựa vào cái khuông re sol la re với hơi hướng hò và ca Huế... Nhất là với bài Nước Non Ngàn Dặm Ra Đi :
Phần Ba Vào Miền Nam có những motif, melody có hơi hướng hò, ru và Vọng Cổ... Bài Đi Đâu Cho Thiếp Theo Cùng dùng âm giai có bán cung la do# re mi fa#:
Về tinh thần của trường ca, những ca khúc mạnh mẽ trong phần MIỀN BẮC diễn tả sự hào hùng của người đi khai sơn phá thạch. Trong phần MIỀN TRUNG, ca khúc trở nên ngọt ngào, đôi khi xót xa như bước chân Huyền Trân Công Chúa. Phần MIỀN NAM rất hoan lạc vì đó là những bước chân thành đạt của lữ khách để cùng toàn dân hoàn thành nước Việt.
Phạm Duy